Pas op voor de ijzeren vuist in een rubberen handschoen.

Partijprogramma's worden tijdelijk opzijgezet en gangbare democratische regels opgeschort. Crisissen zoals deze leggen leiders onder het vergrootglas van de geschiedenis. Warren Buffett zei ooit: ‘Pas als het eb wordt, besef je wie er in zijn blootje gezwommen heeft.’ Wie over natuurlijke leiderskwaliteiten beschikt, doet het goed en weet het vertrouwen van de mensen te winnen. Narcisten en ambitieuze charlatans staan met de broek op de enkels. Covid-19 heeft gedemonstreerd dat president Donald Trump een keizer zonder kleren is. De tijd zal uitwijzen hoe andere leiders het ervan afgebracht hebben.

De wereld heeft al geleerd om te leven zonder het leiderschap van de VS. Amerika begon zich al tijdens het bewind van president Barack Obama in zichzelf te keren. Trump zet nog meer in op isolationisme. Het gevolg is dat we evolueren van een hegemonie van de democratische waarden naar een tripolaire wereld, waarbij Europa gevangen zit tussen China en de VS. Covid-19 zal deze wereldwijde herschikking verscherpen.

Als we de voorbije 70 jaar overschouwen, stellen we vast dat de aanhoudende periode van welvaart en vrede geen speling van de geschiedenis was. Ze kwam tot stand omdat leiders zoals Winston Churchill en Dwight Eisenhower er vlak na de Tweede Wereldoorlog naar streefden een internationaal multilateraal systeem op touw te zetten.

Wanneer het onmiddellijke gevaar van de coronacrisis weggeëbd zal zijn, zullen onze leiders voor een soortgelijke uitdaging staan. De laatste jaren hebben ze barsten al te vaak weggemoffeld met hechtpleisters, in de hoop dat de nieuws­ploegen hun camera’s snel ergens anders op zouden richten. Maar we moeten anders omgaan met deze crisis dan met de economische crisis van 2008 of de migrantencrisis van 2015. We moeten er lessen uit trekken, geen zondebokken aanduiden. Dat zal alleen gebeuren als onze leiders zich daarvoor inzetten. De Amerikaanse presidentsverkiezingen zullen daarin een cruciale rol spelen. Zal het volk ervoor kiezen om zich verder van het wereldtoneel terug te trekken of wil het een meer globale agenda?

De Chinese leiders houden meer vast aan een langetermijnvisie. Deze pandemie zou voor hen een wereldwijde pr-crisis moeten zijn, maar ze maken er een kans van om meer invloed los te weken. China zou moeten uitleggen waarom zijn overheid het virus wekenlang in de doofpot heeft gestopt. Het land zou rekenschap moeten afleggen voor de desinformatiecampagnes die het gevoerd heeft. Op een moment dat duidelijke informatie van het allergrootste belang was, heeft het die als wapen gebruikt.

En toch zien we overal in Europa vliegtuigen vol Chinese uitrusting arriveren. Toen de EU in januari 50 ton materiaal naar China stuurde, gebeurde dat in alle stilte. Ook de Europese solidariteitsinitiatieven zijn zonder veel bombarie verlopen. Frankrijk en Duitsland hebben op zich meer gezichtsmaskers geschonken dan China. Duitsland neemt patiënten over van zowel Frankrijk als Noord-Italië en Nederland.

Maar China ziet in elke levering een kans om zichzelf in de kijker te plaatsen en is op die manier de informatieoorlog aan het winnen. Rusland volgt een gelijkaardige strategie – vooral in Italië, het Europese land met de meeste sympathie voor Moskou. Het maakt niets uit dat de Chinese en Russische uitrusting soms gebrekkig of van inferieure kwaliteit is. Wat telt, is het beeld dat die landen proberen om een hand uit te steken.

Onze leiders mogen niet naïef zijn over de ambities van Rusland of China op lange termijn. De waarden die die landen hoog houden, zijn niet de onze: absolutisme, kleptocratie en staatscontrole. Het Westen zal als wederdienst een hoge prijs betalen. De bedoeling van Rusland is duidelijk: de Europese eensgezindheid breken rond de sancties die uitgevaardigd zijn vanwege de onwettige annexatie van de Oekraïense Krim en de voortdurende agressie in Oost-Oekraïne.

China koestert de ambitie om op economisch vlak een voet tussen de deur te krijgen in Europa via zijn programma van strategische investeringen. Peking zal noodlijdende kritieke industrieën en infrastructuur opkopen. Na de eurocrisis schoten de Chinese investeringen in Europa steil omhoog, van zo’n 2 miljard euro in 2009 naar bijna 20 miljard euro in 2015. Veel van die investeringen omvatten zowel kritieke infrastructuur als hoogtechnologische Europese industrieën, zoals robotica. Het duurde niet lang voor de landen die ervan profiteerden, zoals Griekenland, Europese acties die kritisch waren voor China begonnen te blokkeren.

Europa zit om geld verlegen, en onze leiders zullen manieren moeten verzinnen om investeringen aan te trekken – ook van China – zonder de infrastructuur en de industrieën die een kritieke rol spelen in onze veiligheid van de hand te doen. Als we toestaan dat we afhankelijk worden van een communistische Chinese staat, zullen we elke mogelijkheid verliezen om onze waarden voor de volgende generaties te vrijwaren.

Onze leiders zullen zware beslissingen moeten nemen. We vertrouwen op hun oordeel voor ongeziene opdrachten: de mensen weer aan het werk krijgen en de openbare financiën in de hand houden, de democratie en de vrijheid herstellen aan het thuisfront en werken aan de verdere uitbreiding van die waarden buiten de grenzen. De komende jaren zullen uitwijzen of onze leiders over de juiste kwaliteiten beschikken.
 

De Standaard, 31/03/2020, pagina 35